ندا جعفري
عبدالناصرهمتي، وزير امور اقتصادي و دارايي، اخيرا در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه چطور ممكن است افزايش نرخ دلار ۷۰ هزار توماني اثر تورمي بر اقتصاد نداشته باشد، گفته است؛ «من نگفتم كه افزايش نرخ دلار تورم‌زا نيست، من گفتم دولت تصميمي بر افزايش گراني و افزايش قيمت‌ها ندارد و دلار بازار آزاد كه ارتباطي به دولت ندارد و به دليل تنش‌هاي منطقه‌اي و شرايط منطقه دلار بازار آزاد و انتظار رواني افزايش پيدا كرد. آن چيزي كه من گفتم اين بود كه كالاهاي اساسي افزايش قيمت نخواهد داشت.»
وي در پاسخ به سوال ديگري مبني بر اينكه همزمان با نرخ دلار در بازار آزاد نرخ نيمايي هم در حال افزايش است آيا نيما هم ارتباطي به دولت ندارد، نيز اعلام كرده: «دلار نيمايي قرار نيست كه به دنبال دلار ۷۰ و ۷۱ هزار توماني بازار حركت كند بلكه قرار بر اين است كه نيمايي و توافقي با هم باشند و در نهايت نرخ دلار را كاهش بدهند و الان در شرايط منطقه اين اتفاق نيفتاده است.»
حال با وجود اين پاسخ‌ها از سوي وزير اقتصاد، سوال اصلي اين است كه چه كسي پاسخگوي افزايش نرخ دلار در بازار آزاد است و آيا اين بازار متولي هم دارد؟
سياست‌هاي ارزي ناكارآمد در بازار دلار
وحيد شقاقي‌شهري، اقتصاددان و استاد دانشگاه در واكنش به سخنان وزير اقتصاد مبني بر اينكه «نرخ دلار بازار آزاد ارتباطي به دولت ندارد» به «اعتماد» گفت: پيش ازاين هم محمدرضا فرزين، رييس كل بانك مركزي بارها اعلام كرده بود كه بانك مركزي اصلا دلار بازار آزاد را قبول ندارد و نرخ دلار در بازار آزاد تلگرامي است و اصلا ارتباطي با عملكرد اقتصادي كشورندارد، اما با اين وجود مشاهده كرديم كه دلار در بازار آزاد واقعي بوده و بر معيشت مردم اثرگذار است. اين اقتصاددان تصريح كرد: بسياري از كالاها در اقتصاد بر اساس قيمت دلار در بازار آزاد نرخ‌گذاري مي‌شود و سهم دلار در بازار آزاد سهم كوچكي هم نيست و يك بخشي براي حفظ قدرت خريدشان به بازار آزاد مراجعه مي‌كنند و حتي واردات غيررسمي هم با نرخ بازار آزاد دلار قيمت‌گذاري مي‌شود و هر كالاي قاچاقي كه به اقتصاد ايران وارد مي‌شود، با قيمت دلار بازار آزاد محاسبه مي‌شود و متاسفانه سهم قاچاق هم در اقتصاد ايران حجم بالايي است.
او با اشاره به ۲۰ ميليارد دلار قاچاق در اقتصاد كشور خاطرنشان كرد: اين ميزان واردات غيررسمي با نرخ بازار آزاد رقم كمي نيست و مردم هم به دليل نااطميناني‌ها و انتظارات تورمي عمدتا با نرخ بازار آزاد سفته بازي مي‌كنند و دلار مورد نيازشان را تهيه مي‌كنند و حتي اگر كسي بخواهد براي اقوام و فرزندان خودش در خارج از كشور دلاري ارسال كند چاره‌اي جز اين ندارد كه به بازار آزاد مراجعه كند .
تاثير دومينووار افزايش نرخ دلار در بازار آزاد و ساير بازارها
شقاقي‌شهري در ادامه افزود: به نظر مي‌رسد بيش از 30 درصد سيگنال‌دهي در قيمت‌گذاري كالاها بر اساس نرخ بازار آزاد است و اين جمله كه بازار آزاد ارتباطي با دولت ندارد و دولت هم دخالتي در اين بازار ندارد، چندان درست نيست و دليل آن هم‌اين است كه آقاي همتي هم زماني كه در بانك مركزي حضور داشت بر اين مساله واقف بود كه دلار بازار آزاد چه سهم و نقشي در قيمت كالا و خدمات دارد.اين كارشناس اقتصادي تصريح كرد: از اين منظر دولت حتما باید براي مديريت نرخ دلار در بازار آزاد يك برنامه روشن داشته باشد و اگر نتوانيم دلار بازار آزاد را مهار كنيم آن زمان نرخ توافقي و نيمايي و حتي نرخ ترجيحي هم پشت سر دلار در بازار آزاد افزايشي خواهد شد.
گسترش رانت ارزي
او گفت: آنچه واقعيت دارد اين است كه راهبر و پيشرو نرخ ارز نرخ دلار در بازار آزاد است و مادامي كه نرخ دلار در بازار آزاد در حال افزايش است، نرخ توافقي هم كه اخيرا از سوي بانك مركزي راه‌اندازي شده هم پشت سر دلار در بازار آزاد حركت خواهد كرد و زماني كه شكاف بين بازار آزاد و ارز ترجيحي بيشتر شود ماحصلي جز رانت ندارد.
او با بيان اينكه بازار آزاد سيگنال‌دهنده به اقتصاد است گفت: زماني كه شكاف بازار آزاد با ساير ارزها بيشتر مي‌شود منجر به رانت خواهد شد، به گونه‌اي كه به گفته وزير اقتصاد و دارايي در سال گذشته نيز ميزان توزيع رانت در اقتصاد به ۱۷۰۰ هزار ميليارد تومان رسيده است كه اين مساله به دليل اختلاف قيمت دلار بين بازار آزاد با نيمايي بوده است.
شقاقي‌شهري در ادامه افزود: آنچه مهم است اينكه دولت نبايد از مديريت و كنترل نرخ دلار در بازار آزاد طفره برود و اعلام كند كه اين موضوع ارتباطي هم به دولت ندارد، چون سفره و معيشت مردم با همين نرخ دلار در بازار آزاد بالا و پايين مي‌شود.
او تصريح كرد: هر چقدر شكاف نرخ دلار در بازار آزاد با نرخ‌هاي رسمي، بيشتر مي‌شود نتيجه‌اي جز رانت ندارد كه كنترل آن هم به شدت سخت است و كار به جايي مي‌رسد كه واردكننده نرخ نيما را خريداري مي‌كند اما در نهايت با قيمت بازار آزاد كالاي خود را به بازار عرضه مي‌كند .
ادامه نااطميناني‌ها منجر به تورم بيشتر مي‌شود
شقاقي شهري در ادامه گفت: تا زماني كه دولت برنامه مشخصي براي مديريت دلار در بازار آزاد نداشته باشد، نمي‌توان به نتيجه مطلوبي رسيد كه البته در اين مسير بحث حكمراني ريال و مديريت ريال در اقتصاد، مهار قاچاق در اقتصاد ايران و كاهش كسري‌هاي تجاري و كنترل و كاهش كسري‌هاي حساب سرمايه در اقتصاد و... هم مطرح است كه اگر رخ ندهد امكان مهار دلار در بازار آزاد هم وجود نخواهد داشت و هر چقدر بازار آزاد نرخ‌هاي بالاتري را ثبت كند ساير نرخ‌هايي را هم كه دولت در آن دخالت دارد و سامانه‌هايي را هم كه ايجاد كرده است، رشد مي‌كنند. او ادامه داد: با ادامه اين وضعيت كنترل تورم هم مشكل مي‌شود و نگراني‌ها از افزايش تورم ادامه خواهد داشت چرا كه يكي از ريشه‌هاي اصلي در كنترل تورم بهبود نابساماني‌ها در بازار ارز است و تا زماني كه نااطميناني‌ها تشديد شود ميزان تورم را هم افزايش خواهد داد.
شقاقي شهري گفت: با افزايش بي‌اعتمادي‌ها شوك‌هاي تورمي باعث تشديد نرخ ارز در بازار مي‌شود به گونه‌اي كه با يك دور باطل قيمت ارز و تورم در اقتصاد ايران روبه‌رو خواهيم شد لذا دولت نبايد از مديريت و مهار و كنترل قيمت دلار در بازار آزاد طفره برود چرا كه هر چقدر طفره بروند به همان ميزان آسيب‌ها بيشتر مي‌شود.
آيا اصلاح ساختار ارزي ممكن است؟
او تصريح كرد: اين موضوع شبيه اين است كه فرزند فردي تب دارد اما از بازگو كردن اينكه اين فرزند تب دارد طفره مي‌رود اما اين به تعويق انداختن و ناديده گرفتن تب اين فرزند ممكن است به تشنج او بينجامد. لذا نبايد ازاين مساله طفره رفت. در اقتصاد هم نرخ دلار در بازار آزاد يك واقعيت است كه نبايد از آن طفره بروند. اين كارشناس اقتصادي تصريح كرد: دلار در بازار آزاد سهم و نقش مهمي در ايجاد تورم و قيمت‌گذاري دلار در بازارهاي مختلف دارد مانند بازار توافقي، نيمايي يا ارز ترجيحي و نبايد از آن طفره رفت و بايد تلاش شود الزامات مهار و مديريت دلار در بازار آزاد را رعايت كنند.
او با بيان اينكه با انفعال شديد دولت براي پياده‌سازي الزامات مهار قيمت ارز روبه‌رو هستيم گفت: نظام‌هاي چند نرخي ارز داراي الزاماتي است كه اگر رعايت نشود قيمت دلار در بازار آزاد هم مدام افزايش پيدا مي‌كند و موجب مي‌شود قيمت ارز در ساير بازارها نظير بازار توافقي و ترجيحي هم افزايشي شود و اين روند صعودي را طي كند.
افزايش انتظارات تورمي التهابات را بيشتر مي‌كند
او با بيان اينكه تشديد نااطميناني‌ها در بازار بر انتظارات تورمي اثرگذار است، افزود: البته پيش از اين در مورد تقويت تاب‌آوري اقتصاد ايران، احتمال پيروزي جمهوري‌خواهان و احتمال تشديد تحريم‌هاي نفتي مباحثي مطرح كرده بوديم و هشدار بعدي اين است كه هنوز ترامپ به كاخ سفيد نيامده و بر مسند قدرت ننشسته است و هنوز صادرات نفت ايران در شرايط عادي است و امروز نگران آنيم كه در ماه‌هاي آتي با تشديد تحريم‌هاي نفتي به بخش پتروشيمي كشور برسند و اين موضوع باعث افزايش التهابات بيشتر در اقتصاد كشور شود. شقاقي شهري در ادامه گفت: ضرورت دارد تا دولت در اين شرايط بدون وقت‌كشي و فرصت‌سوزي‌ها از كسري‌هاي تجاري جلوگيري كند؛ چرا كه هر گونه تحريم جديدي باعث روند صعودي نرخ دلار در بازار آزاد مي‌شود و دولت باید با مسائل اقتصادي به صورت واقع‌بينانه‌تري برخورد كند و برنامه مشخصي هم براي شرايط سخت پيش رو داشته باشد. او با بيان اينكه با به وجود آمدن انتظارات تورمي مردم هم دست به خريدهاي بيشتري مي‌زنند افزود: مردم در اين وضعيت به خريد بيشتر طلا و ارز رو مي‌آورند كه منجر به التهاب بيشتر بازار ارز و طلا مي‌شود. اين در حالي است كه اگر دولت دغدغه‌مند بوده و صاحب برنامه و ايده باشد و تدابير درستي هم ببيند حامل پيام مثبتي به جامعه است، اما با بي‌تفاوتي دولت و فرصت سوزي‌ها باعث نگراني‌ها در بازار ارز مي‌شود و اين التهابات باعث مي‌شود تا نرخ دلار در ساير بازارهاي ارزي هم صعودي شود.